GİRİŞ
1 Ocak 2016 tarihi itibariyle iş sağlığı ve güvenliği yükümlülüklerinde ciddi değişiklikler meydana gelecektir. Öncelikle iş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi çalıştırma sürelerinin artması işyerlerinde yeni bir dönemi başlatacaktır. Bununla beraber maden işyerlerinde Soma ve Ermenek’te yaşanan kazalardan sonra mevzuat değişikliğinin bir kısmı 1 Ocak tarihinden sonra yürürlüğe gerecektir. Çok yüksek idari para cezalar öngören Büyük Endüstriyel Kazaların Önlenmesi ve Etkilerinin Azaltılması Hakkında Yönetmeliğinde büyük bir kısmı 1 Ocak tarihinden itibaren uygulanmaya başlayacaktır.
İş Güvenliği Uzmanı, işyeri Hekimi ve Diğer Sağlık Personeli Çalıştırma Süreleri
6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun 6’ıncı maddesine göre işveren iş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi ve on ve daha fazla çalışanı olan çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde diğer sağlık personeli görevlendirmek zorundadır. İşveren kendi çalışanları arasında belirlenen kriterleri taşıyanlar arasından görevlendirme yapabileceği gibi dışarıdan hizmet alarak da söz konusu yükümlülüğünü yerine getirebilir. İlgili yönetmeliklerde [1] yapılan değişikle 01.01.2016 tarihinden itibaren işverenin iş güvenliği uzmanı, işyeri hekiminden ve diğer sağlık personelinden alması gereken hizmet süreleri arttırılmıştır. Yapılan değişiklik kapsamında İşyeri Tehlike Sınıfları Tebliğine göre az tehlikeli, tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde iş güvenliği uzmanından çalışan başına ayda sırasıyla en az 10 dakika, 20 dakika ve 40 dakika, işyeri hekiminden en az 5 dakika, 10 dakika ve 15 dakika hizmet alınması gerekmektedir. İş güvenliği uzmanı yönetmeliğinde daha önce işveren az tehlikeli işyerinde her 2000 ve daha fazla çalışan için tam gün çalışacak en az bir iş güvenliği uzmanı görevlendirmesi gerekirken yönetmelikte yapılan değişiklikle bu sayı aşağıya çekilmiştir. Artık işveren 1 Ocak 2016 tarihinden itibaren az tehlikeli işyeri için her 1000 ve daha fazla çalışan için bir tam süreli uzman görevlendirmesi gerekmektedir. Aynı şekilde tehlikeli işyerleri için çalışan sayısı 1500’den 500’e çok tehlikeli işyeri için ise 1000’den 250’ye indirilmiştir. Çalışan sayısına göre görevlendirilmesi gereken tam süreli işyeri hekimi sayısında da değişiklik yapılmıştır. Yapılan değişikliğe göre 1 Ocak 2016 tarihinden itibaren az tehlikeli işyeri için 2000, tehlikeli işyeri için 1000 ve az tehlikeli işyerleri için 750 çalışanda bir tam süreli işyeri hekimi görevlendirmesi gerekmektedir. Çalışan sayısının yukarıda belirdiğimizi rakamların tam katlarından fazla olması durumunda geriye kalan çalışan sayısı göz önünde bulundurularak daha önce belirtilen kriterlere uygun yeteri kadar iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi görevlendirilmesi gerekmektedir. Aşağıdaki tabloda iş güvenliği uzmanından ve işyeri hekiminden alınması gereken hizmet süreleri daha açık görülebilir.
[1] İş Güvenliği Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmeliği, İşyeri Hekimi ve Diğer Sağlık Personelinin Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmeliği
Tablodan da anlaşılacağı gibi az tehlikeli sınıfta yer alan 1000 kişinin istihdam edildiği bir işyeri için an itibariyle 1 iş güvenliği uzmanı istihdam etmesi yeterliyken 2016 yılında 2 iş güvenliği uzamını istihdam etmesi gerekecektir. Yapılan değişikle iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekiminin işçi başına işyerine daha fazla zaman ayırabilecektir. Bu durumun uzman ve hekimin hem daha az işyerine iş sağlığı ve güvenliği hizmeti vermesini hem de hizmet verdiği işyerlerinde daha verimli olmasını sağlayacağı aşikârdır.
Maden İşyerlerinde 1 Ocak 2016’dan sonra Geçerli Olacak Yükümlülükler
10.03.2015 tarih ve 29291 sayılı resmi gazetede yayınlanmasıyla beraber Maden İşyerlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliğinin bazı hükümlerinde önemli değişiklikler yapılmış ve işverene yeni sayılabilecek sorumluluklar getirilmiştir. (Maden İşyerlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılması Hakkında Yönetmelik) Yapılan değişiklikler ve eklemelerde Soma ve Ermenek’te yaşanan iş kazaların etkisi açık bir şekilde görülmektedir. Söz konusu değişikliklerden bir kısmı 1 Ocak 2016 tarihinden itibaren geçerli olacaktır.
Oksijenli Ferdi Kurtarıcı Değişim veya Dolum İstasyonları Kurulumu
Maden yönetmeliğinde yapılan değişiklikle grizulu veya yangına elverişli kömür damarlarının bulunduğu ocaklarda, işveren tüm çalışanlarına 01.01.2016 tarihinden sonra oksijenli ferdi kurtarıcı [2] sağlaması gerekmektedir. Bu kapsamda yeraltında çalışma süresince, çalışanların yanlarında oksijenli ferdi kurtarıcı bulundurması zorunlu hale gelmiştir. Kullanılacak olan ferdi kurtarıcılar TS-EN 13794 sayılı standarda uygun ve herhangi bir acil durumda madenden güvenle çıkışı sağlayabilecek nitelikte olması gerekmektedir. İşveren yeraltı madenlerinde 01.01.2016 tarihine kadar göçük, gaz ve toz patlaması, zehirli veya boğucu gaz yayılımı gibi işçilerin sağlığı ve güvenliğini etkileyebilecek bir acil durumun meydana gelmesi halinde işçilerin güvenli şekilde tahliyesini sağlayabilecek nitelikte oksijenli ferdi kurtarıcı değişim veya dolum istasyonları kurmak zorundadır. İşçiler herhangi bir acil durumda madeni tahliye ederken eğer yanlarında bulunan ferdi kurtarıcılar yeterli olmazsa bu istasyonlardan yeni kurtarıcı alabilecek veya kartuş dolumu yapabilecekler. Kullanılacak olan ferdi kurtarıcılar durumlarda kullanılacağından dolayı doğal olarak göçük, su baskını, patlama, yangın gibi acil durumlardan etkilenmeyecek nitelikte olması gerekmektedir. Değişim ve dolum istasyonlarına ihtiyaç olup olmadığı veya maden içerisinde nerelere kurulması gerektiği Yönetmelik’te yer alan tablo 1 ve tablo 2’ye göre kararlaştırılacaktır. İşveren söz konusu tabloları kullanarak bir acil durumda işçinin faaliyet alanından yeryüzüne çıkış ağzına ulaşması için gereken süreyi hesaplaması ve ona göre gerekmesi halinde ferdi kurtarıcı değişim veya dolum istasyonları kurması gerekmektedir. Yapacağı hesaplamada kaçış yolundaki engeller, galeri yüksekliği ve eğimi, madenin jeolojik yapısı ile kaçış yolunu aynı anda kullanacak kişi sayısı gibi hususları da göz önünde bulundurmalıdır.
[2] Oksijenli ferdi kurtarıcı özellikle maden işçileri ve mahal denetçileri tarafından kullanılan, göçük, gaz ve toz patlaması, zehirli veya boğucu gaz yayılımı gibi nefes almanın mümkün olmadığı durumlarda çalışanların solunum ihtiyacını karşılayan bir çeşit kişisel koruyucu maskedir.
Tablo-1: Kuyu, Desandre, Galeri ve Taban Yollarında Kaçış Hızları
| Eğim (Derece) | Kuyu, Desandre, Galeri, Taban Yolları | |
| Çıkışta Kaçış Hızı (m/dakika) | İnişte Kaçış Hızı (m/dakika) | |
| 0->10 | 40 | 45 |
| 10->20 | 25 | 30 |
| 20->45 | 15 | 20 |
| >45 (Kuyu, Bür) | 4 | 8 |
Tablo-2: Üretim Alanlarında Kaçış Hızları
| Eğim (Derece) | Damar Kalınlığı (m) | Üretim Alanlarında | |
| Çıkışta Kaçış Hızı (m/dakika) | İnişte Kaçış Hızı (m/dakika) | ||
| 0->20 | 0.50->1.00 | 8 | 8 |
| 0->20 | 1.00->1.40 | 10 | 10 |
| 0->20 | 1.40->1.80 | 15 | 15 |
| 0->20 | >1.80 | 20 | 25 |
| 20->45 | >1.00 | 10 | 15 |
| >45 (Kelebe, Fere) | >1.00 | 4 | 8 |
Özellikle ocaktaki kirli havanını çıkışını sağlayan nefeslik gibi kirli hava akımının bulunduğu yerlerde oksijenli ferdi kurtarıcıların kullanım ömrü çalışanı yeryüzüne çıkarabilecek uzunlukta değilse çevresel faktörler ve ferdi kurtarıcının özelliği göz önünde bulundurularak uygun yerlerde değişim istasyonları kurulmalıdır. Bunun yanında istasyonlarda bulunacak ferdi kurtarıcı vb. ekipman ve donanım sayısını, acil durumlarda o istasyondan yararlanması beklenen çalışan sayısının en az %10 fazlası olacak şekilde belirlenmelidir.
Oksijenli ferdi kurtarıcı değişim veya dolum istasyonlarının yanı sıra acil durumlarda tahliyenin mümkün olmadığı veya işçilerin madende mahsur kaldığı gibi bazı hallerde kullanılmak için işveren basınçlı hava hattı boyunca belirli noktalarda mahsur kalan işçilerin nefes alabilecekleri basınçlı hava teneffüs İstasyonları kurulmalıdır. Maden yönetmeliğinde yapılan değişikle işverene lağımlarda 30 metrede bir, taban yollarında 20 metrede bir ve başyukarılarda 10 metrede bir basınçlı hava teneffüs istasyonları kurma zorunluluğu getirilmiştir. İşveren aynı zamanda işçilerin istasyonların yerlerini bilmeleri için acil durum planlarında istasyonların yerlerini göstermelidir. Oksijenli ferdi kurtarıcı değişim veya dolum istasyonları ile basınçlı hava teneffüs istasyonları ile ilgili alınacak önlemler yeni açılacak madenlerde ruhsat başvurusu ve devam eden madenlerde işletme projesinin revize işlemleri ile ilişkilendirilmiştir. Bundan sonra söz konusu önlemleri almayan yeni madenlere ruhsat verilmeyecek daha önce açılmış olanlarında projelerini revize etmesine de Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Maden İşleri Genel Müdürlüğünce müsaade edilmeyecektir.
Yeraltında Çalışanları Takip Sistemi Kurulması
Yeraltı maden ocaklarında yaşanan kazalardan sonra kurtarma çalışmalarında yaşanan en büyük sorun içeride kimlerin nerelerde mahsur kaldığının tespit edilmesidir. Tecrübe etmiş olduğumuz maden kazaları bu hususun kurtarma çalışmaları açısından önemini gözler önüne sermiştir. Maden yönetmeliğinde yapılan değişiklikle işverene yeraltında çalışacakların giriş-çıkışlarının ve bulundukları yerlerin her an doğru bir şekilde yerüstünde takip edilebileceği bir sistem kurma zorunluluğu getirmektedir. İşveren 01.01.2016 tarihine kadar tüm sistemleriyle yeraltında yaşanan göçük, su baskını, patlama, yangın gibi acil hallere karşı korumalı ve bu hallerde dahi çalışabilir nitelikte bir takip sistemi kurması gerekmektedir. Yeraltı maden işletmelerinde çalışanların bulundukları yeri ve giriş çıkışlarını gösteren takip sistemini kurmayan işverenlere çalışan başına 500 TL idari para cezası uygulanacaktır.
Yeraltı Madenlerinde Hayat Hattı Kurulması
İşveren 1 Ocak 2016 tarihinden itibaren yeraltı maden işletmesinin bütün bölümlerini kapsayacak şekilde ve çalışanların yerüstüne çıkmalarını kolaylaştıran; yanmaya, kopmaya ve aşınmaya karşı dayanıklı bir hayat hattı kuracaktır. Hayat hattı herhangi bir acil durumda çalışanların en hızlı ve güvenli bir şekilde madeni tahliye ederek yerüstüne çıkabileceği yolu gösteren konik gösterge ve reflektör levha, yanmaz, yıpranma ve aşınmaya dayanıklı polipropilen (polypropylene) malzemeden imal edilmiş bir şerittir. Hayat hattının başlangıç noktası 7 mm çapında sarı renkli olup tek yönlü konik gösterge ile başlar. Konik göstergeler acil çıkışı gösterecek şekilde 10 metreyi geçmeyecek aralıklarla yerleştirilmeli ve konik göstergelerin tam orta mesafelerinde reflektör levhalar bulunur. Reflektör levhalar; 50 mm x 100 mm ölçülerinde, çıkışa doğru yani kaçış yönünde yeşil, aksi istikamette kırmızı renkte yanmaz malzemeden yapılır. Konik göstergenin üstünde altı adet reflektör şerit bulunur. Konik gösterge ve reflektör levha bulunduğu yerden düşmeyecek ve kaymayacak şekilde hayat hattının üzerine sabitlenir. Hayat hattı sehim yapmayacak şekilde uygun aralıklarla yerden 130 cm yüksekliği sağlayacak bağlantılarla tavana ya da yan duvara monte edilir.
Şekil-1: Hayat hattı görünümü
Hayat hattı maden yönetmeliğinde yapılan yenilikler arasında en çok dikkat çekenlerden birisidir. Acil durumlarda çalışanların hızlı ve güvenli bir şekilde çalışma yerinden tahliye edilmesi ve yerüstünde güvenli bir yere çıkabilmesi için son derece önemlidir. Hayat hattı çevresel faktörlerden korunması ve hiçbir şartta zarar görmemesi sağlanmalı, zarar görmesi halinde en kısa sürede eski haline getirilmelidir. Hayat hattının acil durum planına uygun şekilde çalışanların en kısa sürede madeni terk edecekleri şekilde yerleştirilmesi ve oksijenli ferdi kurtarıcı değişim veya dolum istasyonlarının bulunduğu güzergâhta yer alması sağlanmalıdır. İkişer adet iki konik göstergenin tabanlarının birleştirilip arka arkaya konumlandırılması ile istasyonların bulunduğu yerler gösterilmelidir. Bu istasyonlara bir bağlantı hattı ile ulaşılması gerekirse aynı konik göstergeler bu bağlantı hattı üzerine de konumlandırılır. İstasyon yerlerinin gösterilmesi gibi ana hayat hattına eklenecek bağlantı hatları iki konik göstergenin aynı yöne bakacak şekilde arka arkaya konumlandırılması ile gösterilmelidir. Bunlar yanında çalışanların bulunduğu her galeri veya üretim alanı ile kesiştiği noktalara, başka çalışanların gelebileceğini de ifade etmek için yanmaz ve dayanıklı küre şeklindeki göstergeler yerleştirilmelidir.
Şekil-2: Hayat hattının sembolik görünümü
Büyük Endüstriyel Kazaların Önlenmesi ve Etkilerinin Azaltılması Hakkında Yönetmeliği
1 Ocak 2016’dan itibaren Büyük Endüstriyel Kazaların Önlenmesi ve Etkilerinin Azaltılması Hakkında Yönetmeliğinin çoğu hükmü yürürlüğe girmiştir. Özellikle ilgili yönetmeliğin yüksek idari para cezaları öngören Büyük kaza önleme politika belgesi ile ilgili 10’nuncu maddesi ve Güvenlik Raporu ile ilgili 11’inci maddesi son derece önemlidir. Bunların dışında 1 Ocak 2016’dan itibaren Büyük Endüstriyel Kazaların Önlenmesi ve Etkilerinin Azaltılması Hakkında Yönetmeliğinin 9’uncu ve 14’üncü maddeleri dışındaki bütün maddeleri [3] yürürlüğe girmiştir.
[3] Büyük Endüstriyel Kazaların Önlenmesi ve Etkilerinin Azaltılması Hakkında Yönetmeliği a) 7 nci maddesi yayımı tarihinde, b) 9 uncu maddesi ve 14 üncü maddenin ikinci fıkrası 1/1/2017 c) 24 üncü maddesi 1/1/2014 tarihinde, ç) Diğer maddeleri ise 1/1/2016 tarihinde, yürürlüğe girer.
SONUÇ
1 Ocak 2016 tarihinden itibaren iş sağlığı ve güvenliği alanında ciddi değişiklikler meydana gelmiştir. Özellikle iş güvenliği uzmanı ve işyeri hekimi hizmet sürelerinin artması son derece önemlidir. Bununla beraber maden işyerlerini ve büyük endüstriyel sanayilerde de yeni yükümlülükler 1 Ocak 2016 tarihinden itibaren yürürlüğe girmiştir. Söz konusu düzenlemelerin yerindeliği ve etkileri ilerleyen zamanla daha net görülecektir.
Kaynak: http://www.recepguner.com/wp/index.php/1-ocak/